ŞEMA TERAPİ
Şema terapi; bilişsel davranışçı terapiler, psikanalitik yönelimli yaklaşımlar, geştalt, psikodrama gibi yaşantısal teknikler ve bağlanma kuramını bütünleştiren bir terapi modelidir. 90’lı yılların başında özellikle tedavisi zor görülen, kronik, yaygın ve şiddetli psikolojik sorunlar yaşayan kişilere yönelik geliştirilen Şema Terapi günümüzde Borderline, Narsisistik kişilik yapılanmaları başta olmak üzere; kronik depresyon ve anksiyete sorunları, yeme bozuklukları, evlilik çatışmaları, doyum veren ilişkiler sürdürmede uzun süreli zorlanmalar, alkol-madde kullanım sorunları gibi yaygın bir kullanım alanına sahiptir.
Bütünleştirici bir terapi yaklaşımı olmakla birlikte şema terapi modeline özgü önemli kavramlar bulunmaktadır:
ŞEMA TERAPİ İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
ŞEMA NEDİR?
Şema, özellikle erken dönem çocukluk, ergenlik ve kısmen yetişkinlik dönemi boyunca kişinin çevresindeki önemli kişilerle (anne, baba, kardeş, akraba, öğretmen, arkadaş vs..) ilişkileriyle birlikte gelişen, bireyin kendisine ve dünyaya yönelik bakış açısı, kökleşmiş inançlarıdır. Bu tanımlamaya göre şemalar, geçmiş ilişkilerin nasıl olduğuna bağlı olarak olumlu ya da olumsuz, uyumlu ya da uyumsuz olabilirler. Olumlu ve uyumlu şemaların oluşması için bireyin çocukluğundan itibaren çekirdek duygusal ihtiyaçlarının önemli ölçüde karşılanması gerekmektedir. Şema terapiye göre psikolojik açıdan ‘‘sağlıklı birey’’ çekirdek duygusal ihtiyaçlarını uyumlu yollardan giderebilendir.
ÇEKİRDEK DUYGUSAL İYTİYAÇLAR
Kişinin kendisi, insanlar ve dünya hakkındaki görüşleri; çevresindeki önemli figürlerle ilişkisinde duygusal ihtiyaçlarını ne oranda karşıladığıyla yakından ilişkilidir. Şema terapiye göre evrensel olarak kabul edilen ihtiyaçlar şunlardır:
- Başkalarına Güvenli Bağlanma : Erken dönem çocukluk döneminde bakım verenlerle ilişkilerinde çocuğun kendini güvende hissetmesi, istikrarlı ve yeterince iyi bakım alabilmesi…
- Özerk olabilme, Yeterlilik ve Olumlu Kendilik Algısı: Bireyin bağlandığı kişilerden ayrışabilme, hayatın zorlukları ve sorumluluklarla tek başına başa çıkabilme, bağımsız olarak hareket etme, kendi performansını yeterli algılayabilme…
- İhtiyaç ve Duyguları İfade Özgürlüğü: Çocuğun aile ya da yakın çevresinde sevgi, onay ya da bağlantı hissini kaybetme, reddedilme korkuları yaşamadan duygu ve gereksinimlerini söyleyebilmesi, kendini ortaya koyabilmesi.
- Kendiliğinden (Spontane) Olabilme, Oyun Oynayabilme: Mutluluk, kendini ifade, rahatlama, eğlenme, spontane duygu, dürtü ve seçimleri bastırmadan yaşayabilme özgürlüğü..
- Akılcı-Gerçekçi Sınırlar ve Özdenetim: Başka insanların haklarına saygı gösterme, diğerleriyle işbirliği kurabilme, sorumlulukları yerine getirme, uzun vadeli hedefleri sürdürebilme…
ERKEN DÖNEM UYUM BOZUCU ŞEMALAR
Aile ortamı ve önemli diğer figürlerle kurulan ilişkilerde; çekirdek ihtiyaçların karşılanmaması, yıkıcı ebeveyn tutumları, travmatik-örseleyici yaşantılar, mizaç gibi faktörlerin hepsi erken dönem uyum bozucu şemaların ortaya çıkmasında rol oynayabilmektedir. Erken dönem uyum bozucu şemalar; bağlantılı geçmiş anı, biliş, duygu ve bedensel duyumları içeren ve önemli derecede uyum bozucu nitelikte olan kökleşmiş inançlardır. Hangi çekirdek ihtiyaçların karşılanmadığına bağlı olarak farklı uyum bozucu şemalar bulunmaktadır. Bunlar:
- Başkalarına şekilde bağlanamamayla bağlantılı şemalar
- Terk Edilme Şeması
- Güvensizlik/Süistimal Edilme Şeması
- Duygusal Yoksunluk Şeması
- Kusurluluk Şeması
- Sosyal İzolasyon Şeması
- Zedelenmiş Özerklik, Yetersizlik, Olumsuz Kendilik Algısı
- Bağımlılık/Yetersizlik Şeması
- Hastalıklar ve Zorluklar Karşısında Dayanıksızlık Şeması
- İç İçe Geçme-Yapışıklık-Gelişmemiş Benlik Şeması
- Başarısızlık Şeması
- Zedelenmiş Sınırlar
- Hak Görme Büyüklenmecilik Şeması
- Yetersiz Öz Denetim / Öz Disiplin Şeması
- İhtiyaç ve Duyguları İfade Etmekte Güçlük/Diğerleri Yönelimlilik
- Boyun Eğicilik Şeması
- Kendini Feda Şeması
- Onay Arayıcılık Şeması
- Kendiliğinden Olamama/ Aşırı Tetikte Olma, Duyguları Bastırma
- Olumsuzluk/Karamsarlık Şeması
- Duygusal Baskılama Şeması
- Yüksek Standartlar/Aşırı Eleştiricilik Şeması
- Cezalandırıcılık Şeması
Şema Terapide nihai amaç erken dönem uyum bozucu şemaların bireyin yaşamı üzerindeki etkisini belirgin düzeyde azaltmak ve çocukluk ihtiyaçlarını uyumlu yollardan karşılayabileceği uygun başa çıkma tarzları geliştirmesini sağlamaktır.
