Sağlıklı Bir Özgüvenin İnşası
Basitçe tanımlayacak olursam özgüven; yaşamda karşılaşılan farklı durumlar karşısında kişinin kendi beceri ve yeteneklerine karşı geliştirmiş olduğu gerçekçi ve olumlu bir inançtır. Çocukluk ve ergenlik dönemi boyunca kurduğumuz yakın ilişkilerle kendimize, çevremize ve dünyamıza yönelik kararlar alırız. Sağlıklı bir gelişim seyrinde bir çocuk; kendisinin değerli, sevilmeye layık, yeterli biri olduğuna ilişkin inançlarını büyük oranda kendisine yakın olan anne, baba, kardeşler, öğretmen, arkadaşlar gibi kaynaklar aracılığıyla sağlar. Güvenilir, istikrarlı, duygusal açıdan sıcak ve şefkatli, destekleyici bir aile ortamı, kişinin özgüveninin inşasına katkı sağlayarak bireyin kendi potansiyeline ilişkin gerçekçi bir güven duygusu geliştirmesine zemin hazırlar. Sağlıklı gelişimde çocuk aynı zamanda da anne babasını; destekleyici, anlayışlı, duygusal açıdan yakın ve yaşamın zorlukları karşısında cesaretlendirici olarak deneyimler. Özgüvenin oluşmasında anne babanın çocuğa nasıl davrandığı kadar nasıl bir model oluşturduğu da son derece önemlidir. Yaşamın zorlukları karşısında etkili bir şekilde başa çıkabilen bir ebeveyn, davranışlarıyla çocuğun özgüvenini artıracak güçlü mesajlar vermektedir.
Yaşamın İlk yıllarından itibaren sağlıklı gelişim sürecinde çocuğa verilen doğrudan ya da dolaylı mesajlar :
* Güvendesin
* Seni seviyorum, duygusal olarak yakınlık hissediyorum
* İhtiyaçların ve isteklerin benim için önemli
* Başına bir şey gelirse senin için buradayım
* Sana, hissettiklerine, düşündüklerine, yaptığın şeylere saygı duyuyorum
* Hissettiklerini anlayabiliyorum
* Yaşamdaki zorluklarla başa çıkabilirsin
* Yaptığın şeyleri takdir ediyorum
* Yapamadığın zaman ya da benim istediğim gibi olmadığında seni reddetmem, suçlamam, az sevmem
* Diğer insanlar da senin kadar önemlidir. Onların hislerine, düşüncelerine saygı duymalısın
* Kendine ya da başkasına zarar verebilecek davranışlarına izin veremem
* Senin sınırlarına saygı duyuyorum bununla birlikte diğer insanların da sınırlarına saygı duymanı bekliyorum
Çocukluk ve ergenlik dönemi boyunca yaşanan güçlü etkileşimlerle iletilen bu mesajlarla bir kişide şu tarz inanç, düşünceler ve beklentiler gelişmeye başlar:
* Güvendeyim
* Sevilmeye layık değerli biriyim
* Önemseniyorum
* Anlaşılıyorum
* Zorluklarla baş edebilirim/yeterliyim
* İnsanlar destekleyicidir
* Sınırlarıma saygı duyuluyor
* Diğer insanların sınırlarına saygı duyuyorum
Yaşama yönelik bu tarz güçlü kararlar geliştirebilmiş biri; eğitim, iş, arkadaşlık, romantik ilişkiler gibi alanlarda kendisini yeterli, özgüvenli hissetmekte ve besleyici, sıcak, destekleyici yakın ilişkiler geliştirebilme kapasitesine sahip olmaktadır.
Özgüven Nasıl Darbe Alır?
* Anne babanın ihmalkar davranışları
* Çocuğun temel güven duygusunu zedeleme
* Katı, cezalandırıcı, reddedici, kusur bulucu ebeveyn tutumları
* Aşırı koruyucu anne babalık
* Aşırı karışan, müdahaleci tarz
* Başarı odaklı aşırı talepkar, mükemmeliyetçi ebeveyn özellikleri
* Çocuğu duygusal açıdan yoksun bırakacak derecede empati, koruma ve yönlendirme eksikliği vs..
Özgüveni Güçlendirebilmek..
Özgüven kapsayıcı, geniş bir tanım sunar ve bu nedenle eğitim, performans, ilişkiler gibi farklı alanlarda özgüvenle ilgili farklı sorunlar yaşanabilir. Öncelikle kişinin yaşadığı sorun alanlarını belirlemek önemlidir. İş, aile, eğitim, yakın ilişkilerde kişi ne gibi sorunlar yaşıyor?
- İnsanlara hayır demekte mi zorlanıyor?
- Eğitim aldığı alanda ya da mesleğini icra ederken kendisinin yetersiz olduğuna mı inanıyor?
- Araba, bilgisayar kullanmayı öğrenmek gibi yeni becerileri geliştirme konusunda kendinize inancınız mı zayıf?
- Başarısız olduğuna inandığı için potansiyelinin altında tatmin olmadığı işlerde mi çalışıyor?
- Romantik, yakın ilişkileri başlatmak, yakınlık kurabilmekte mi zorlanıyor?
- İnsanların karşısında konuşmak, performans sergilemek onu kaygılandırıyor mu?
- Rezil olacağını düşündüğü için yapmaktan kaçındığı şeyler var mı?
- İlişkilerinde boyun eğici mi?
- İşinde ya da arkadaşlık ilişkilerinde kendi fikirlerini ortaya koymak, fikrini savunmak konusunda güçlükler mi yaşıyor?
- İş yerindeki çalışma koşulları hakkında patronuyla konuşma fikri bile onu kaygılandırıyor mu? vs..
Kişinin yaşadığı sorun alanları belirlendikten sonra; olumsuz duyguları ve olumsuz içerikli düşüncelerinin belirlenmesi önemlidir. Özgüven sorunuyla bağlantılı düşünceler:
- Bunu yapamam..
- Yeteri kadar iyi değilim..
- Hata yapacağım..
- Hayır dersem onu üzerim/bana kızar/gücenir/misillime yapar..
- Komik duruma düşüceğim, rezil olacağım..
- Reddedileceğim/dışlanacağım..
- Benim hakkımda kötü düşünecekler..
- Güçsüz gözüküyorum..
- Hata yapmamalıyım..
- Zayıf görünmemeliyim..
- Benimle alay ediyorlar
- Sıkıcıyım..
- İnsanları sıkıyorum.. vs..
Bu gibi düşünceler otomatik ve hızlı bir şekilde zihnimizde dolaşırken genellikle yoğun kaygı hissi ve bedensel belirtiler eşlik etmektedir.
Özgüveninizi güçlendirebilmek için;
- Sorun alanlarını belirleyin
- Sorunu yaşarken ne hissettiğinize odaklanın
- Olumsuz duygular hissederken kendiniz ve insanlarla ilgili ne gibi düşünceler aklınızdan geçiyor saptayın
- Olumsuz düşüncelerini sorguklayın. Gerçekten de sıkıcı, kusurlu, yeteriz biri misiniz? Aksini hissettiğiniz zamanları da hatırlamaya çalışın yani insanların sizden keyif aldığı ya da kendinizi bir işin üstesinden geldiğiniz zamanları düşünün. Düşüncelerinizi esnetmeye çalışın.
- Ne gibi uyum bozucu yaşam kurallarınız var? Size ayak bağı olan kuralları saptayın ve yaşamanızda daha gerçekçi kural ve beklentiler oluşturmaya çalışın. İnsanları sürekli eğlendiremezsiniz, çevrenizdekilerin nasıl davranacağı illa ki sizin ”kusurlarınızla’ ilgili olmayabilir. Diğer insanlar hata yaptıklarında gösterdiğiniz şefkat ve esnekliği kendinize de gösterin. Çifte standart uygulamayın.
- Kaçınmak özgüven eksikliğinin en büyük sürüdürücülerinden biridir. Kaygılansanız da kaçındığınız durumların üzerine gitmeye çalışın.
- Tek başınıza aşmakta zorlanıyorsanız uzman desteği (klinik psikolog, psikiyatrist) almayı deneyin.
Klinik Psikolog Onur ARSEL
